Kuran'da RIZIK Rızık Kuranın temel kavramlarındandır. Allaha inanan insan Onun razzakismine inanır. Kainattaki varlıkları düşünen mümin Allahın varlıkları yarattığı gibi onların varlığını sürdürmesi için bilinen ve bilinmeyen rızıkları onlara ihsan ettiğini kabul eder. Rızık yolunda verdiği imtihanda başarılı olma çabası içindedir.
İnsan rızkı elde ederken, kullanırken, tüketimin her safhasında birçok görevler üstlenmektedir. Onu verene karşı görevleri olduğunu bilmek ve bunları kusursuz olarak yerine getirme sorumluluğunun idrakinde olacaktır. Her canlı ve varlık hakkında düşünme gücüne sahip olan insan, elindeki nimetlerin bir güç tarafından nasip edildiğini düşünerek kendi vazifesinin idrakinde olacaktır.
1- Kuranda Rızık Kuranda rızık lafzının farklı bağlamları bulunmaktadır. Bunlardan en belirginler arasında şu ilişkiler görülmektedir.
a) Allahın Rızıklandırması: Hayata sahip olmak, hayat boyu tüketim yapmak ve sonra da ölüm Allahın canlılar için belirlediği bir sistemdir. Tüm bu ve daha başka nimetlerden yararlanan mümin bunu vereni tanıyacaktır (Rum 30/40). Verdiği helal ve temiz olanlardan yenecektir. Rızıkların temiz olanları konusunda seçici olmak gibi önemli bir yükümlülük söz konusudur .
b) Yaratılış ve Rızkın Vasıfları: Kuran, insana sahip olduğu güzel şeklin verilmesi, bu suret üzere yaratılışı ve güzel rızıklar verilmesini hatırlatır, bu iki nimeti bir arada anar. Allahın rızık olarak verdiği nimetlere bir vasıf olarak Tayyib, hoş, temiz, arınmış olma özelliğini dile getirir. Güzellikler ihsan etmeyi Allah kendine isnat etmiştir (Yunus 10/93).
Allahın kullarına temiz rızıklar verdiği çoğu kez diğer nimetlerle birlikte anılmıştır. Bunlardan birisi de onlara seyahat imkanı vermesi, kara ve denizde yolculuk yapabilecekleri imkanlar sağlamasıdır (İsra 17/70).
c) Şükür ve Nankörlük: İnsan kendisine verilen rızıklardan dolayı onu verene şükretme yükümlülüğü taşımaktadır. Allahın temiz rızıkları ve nimetleri rızık olarak vermesi ile birlikte kulun şükür görevi hatırlatılmıştır. Bu güzellikler arasında insanlık tarihinde belirli kesimlere verilen bıldırcın kuşunun eti, kudret helvası gibi hususi nimetler hatırlatılmış, Allahın buna kadir olduğu belirtilmiştir (Araf 7/160).
Böyle olmakla beraber Allahın insan hayatı için belirlediği sistem insanın rızkı uğrunda çaba vermesidir. O kendi imkanlarını kullanacak ve gayretini sarf edecektir. Allahın kendi ihsanı olarak verdiği hususi nimetler ise Onun kendi takdiridir. Her nimete göre şükrü de o oranda olmak durumundadır. Azgınlık yapmamak, rızıklardan istifade eden kimseler şayet azgınlık gösterirlerse Allahın gazabına uğramaya sebep olacaktır (Taha 20/81).
d) Ahiret Rızkı: Allahın kula verdiği rızıkların dünya yanında bir de ahiret boyutu vardır. Müminin sahip olacağı nimetler karşısında cennet nimetinden yararlanamayanlar imreneceklerdir. Kuran kullara ahirette verilecek nimetleri rızık kavramı ile ifade etmiştir. Dünyadaki rızıklardan sonra asıl güzel rızıklar ahirette verilecektir (Bakara 2/25).
2-Rızkı İnfak Sorumluluğua) Güzel İnfak: Tüketim konusunda insan Şeytanın oyunlarına gelmeyecektir. Kişi kendi sahip oldukları üzerinde bir takım sorumluluklara sahiptir. Bunlardan bir kısmı onun kendi tüketimiyle ilgilidir. Helal yoldan kazanmak ve tüketmek bununla ilgili olarak meşru olanla yetinme yükümlülüğü bulunmaktadır.
Bunun yanında her varlıklı kişi yokluk içindekilere infakta bulunması gerekmektedir. Sadece yoksullar değil, aynı zamanda çevresindeki eş ve dostlarıyla paylaşma da bir infak türüdür. Kuran bu konuda, inkarcıların problem çıkardıkları çarpık itikatlar ortaya koyarak düşüncelerini yansıttıklarını belirtir (Yasin 36/47).
Ölüm öncesi insan dünya hayatında kazanım sağlamak durumundadır. Bunun için sahibi bulunduğu nimetlerde kul hakkının varlığını kabul edecektir. Bunu yaparken Allahın rızık olarak verdiğini Onun kullarına vermiş olmaktadır. Herkes kendi durumuna göre infakta bulunacaktır. Allahın verdiği miktar ölçüsünde mala sahip olanlar çoktan, aza sahip olan da azdan verecektir.
İnfakın iki şekli sıklıkla dile getirilmiştir. Bunlardan birisi açık diğeri de gizli harcamalardır. Her ikisinde de Allah rızasının gözetilmesi beklenmektedir. Bu nedenle riyadan uzak, samimi niyetlerle paylaşımın yapılması beklenmektedir (Nahl 16/75).
Kuran gizli ve açık infak ayrımını sıklıkla vurgulamıştır. Bunu yapanlar tükenmeyen bir ticarete girmişlerdir. Allahın verdiği güzel rızıklar, güzel yol olan gizli veya açık infak yollarına harcanır.
b) İman ve İnfak İbadetleri: Önce inanılması gereken hususlara inanmak, sonra da sahip olduklarından infak etme esası getirilmiştir. Kişinin malından Allah için harcaması diğer ibadetlerle birlikte anılmıştır. Bunun başında gaybe iman, sonra namaz kılmak, sonra da Allahın rızık olarak verdiklerini paylaşan kimselerin ameli gelmektedir. Bir diğer ibadet ise karşılaştıkları kötülükleri iyilikle defetmek ve Allahın nasip ettiklerini paylaşmaktır. Bir diğer kulluk Allaha karşı gelmekten sakınarak ve Onun rahmetini ümit ederek dua etmek bunun yolunda infak görevini yerine getirmektir (Secde 32/16).
c) İnfakı Yapmamak veya Kötü Paylaşım: Allahın mutlak eşsizliği inanmış insanın kabul ettiği bir gerçektir. Mülkünde Allahın ortağı yoktur. Bunu bilen insan Onun kendi gücüyle verdiklerinde Onun ortağının olmadığını bilecektir. Kişi nasıl ki kendi sahibi bulunduğu şeylerde ortağının olmasını istemezse Allahın benzerinin bulunmadığını kabul edecektir (Rum 30/28 ).
İnsanlık tarihinde tevhitten sapma ile birlikte kötü paylaşım örnekleri yaşanmıştır.
Paylaşımı sadece maddî olan mallarla sınırlamak yanlış olur. Onun türleri vardır. Sevgi ve inancın paylaşımı da bunlar arasındadır.
d) Ailede İnfak: Sorumluluk üstlenenlerin kendi sorumlulukları altındaki kimselere yapacakları harcamalara açıklık getirilmiş ve bu durum rızık kavramıyla ifade edilmiştir (Maide 5/114).
e) Miktar Sorunu: Ayette, Allahın dilediği kullarını hesapsız şekilde rızıklandırdığı hatırlatılmıştır. Burada sınırsız, hesapsız, sayısı belli olmayan, miktarı tespit edilmeyen rızıkların verildiğine vurgu yapılmıştır.Seni biz rızıklandırırız esası getirilmiş ve mahluklarının rızkını Onun verdiği belirtilmiştir. O kendi lutfuyla artırmak istediği miktarda çoğaltır , bunu kendi güç ve kuvvetiyle yapar. Kul da elde etme yolunda kendi takatini kullanır.
Rızkı tutmak ve daraltmayı da kendine isnat etmiştir.Allah rızkı dilediğine genişletir ve dilediğine daraltır. O rızıkta bir kısım kimseleri diğerlerinden üstün kılmıştır. Rızık Ondandır. Rızkın bol olması ve ölçülü verilmesi kullar hakkında sınavdır. Kuldan beklenen Allahı suçlamadan kendi görevini yerine getirmektir. Allahın verdiği rızık son bulmaz. Çok fazla vermesi halinde kulun azması sorununun olacağı belirtilmiştir (Şura 42/27).
f) Rızkın Mekanı: Ayet semadan ve yerden verilen rızka işaret etmiştir. Semadan inen rızıkla yerin ihya edilmesi gerçekleşmiştir. Semadan indirdiği su ile yerden varlıkların rızkını çıkarmıştır. O, kullarına varlığının ve birliğinin delillerini göstermiş ve semadan rızık indirmiştir. Verilenler kula rızık olarak sunulmuş, ölü yerlerin sularla dirilişi gibi ahirette dirilişin de bu şekilde gerçekleşeceği belirtilmiştir. Semada kulların rızkı ve vaat edilenler vardır. Allah rızkı beklenmedik yerde ve ihtimal ve rilmeyen zamanda verir (Talak 65/3).
g) Rızkın Niteliği: Allahın verdiği rızık temiz olmak gibi vasıflar yanında hasen (güzel, iyi, hoş, kötü tarafı bulunmayan) vasfıyla tanıtılmıştır. Peygamberler kendilerine verilen rızkı güzel olmasıyla dile getirmişlerdir. Bazı ürünler hem güzel rızık olarak yenir, hem de ondan içki üretimi yapılabilmektedir (Nahl 16/67). Allah yolunda hicret eden, ölen veya şehit edilen için Allah güzel rızıklar ihsan edecektir. Güzel rızıklar konusu rızkın temel niteliklerindendir. Peygamberler Allahın verdiği güzel rızıklar konusunu kavimlerine hatırlatmışlardır.
h) Hayvanların Rızkı ve Onların Rızık Oluşu: Hayvanlar yanlarında rızıklarını taşımadıkları halde Allah onlara rızık verir ve hayatlarını sürdürmelerini sağlar. Yeryüzünde hareket eden tüm varlıklar tüketim yaparken Allahın verdiği rızıktan yararlanarak bunu yapmaktadırlar. O dilerse varlıkların rızkını her taraftan bol miktarda ihsan eder. Nimetin kendi içinde türleri bulunmaktadır. Bunlar arasında hayvanlar Allahın insanlara rızık olarak verdikleri arasındadır. Bunların kesiminde Allahın adının anılması emredilmiştir (Hac 28,34).
ı) Rızık İçin Dua: Peygamberler Allahtan rızık istemişlerdir. Bu konuda dua örnekleri sunulmuştur. Birisi de Hz. İbrahimin Mekke hakkındaki duası ve diğer rızık dualarıdır. Harem bölgesine O kendi katından rızıklar ihsan etmiştir. Hayırlı rızık Onun elindedir. O ihsan eder. Kul rızkı Allah katından dileyecek ve şükredecektir. Hz. Yusuf insanlara rızık olarak verilenle ilgili bilgi sunuyordu. Çünkü kendisine bu bilgi verilmişti. Allah Tealanın çok hususi nimetler verdiği Hz. Meryem, Allahın hesapsız rızık vermeye kadir olduğunu ifade etmektedir (Âl-i İmran 3/37). Ona rızık tahsis edilmişti.
i) Şehidin Rızkı: Onlar Allah katında mahiyetini bilemediğimiz bir hayatla yaşarlar, kimsenin tahmin edemediği bir şekilde onlara rızıkları verilir. O âlemde cennetteki rızıklar hesapsızdır (Gafir 40/40) .
k) Rızkın İsnadı: Allah rızkı kendisine isnat ederek,Allahın rızkından yiyiniz içiniz demek suretiyle rızkı Onun verdiğini belirtmiştir. Allahın rızık indirmesi ifadesi bulunmaktadır. Onun verdiği Rızık en hayırlı ve süreklidir. Burada Allahın verdiği rızkın hayırlılık ve devamlılık vasıfları anılmıştır. Kulun Allaha rızık verme değil Allahın kula rızık verme gücü vardır. Kulun rızkı Allahın ihsanıdır. Orada hem sizin için hem de sizin besleyicileri olmadığınız varlıklar için gerekli besinler.. yarattık. O, rızık vermede en hayırlı olduğu gibi, en güzel rızkı verir.
l) Kulun Rızık Talebi: Kuranın,Sizin rızkınız (Vakıa 56/82) olarak belirlediği bir rızık vardır. Rızık talebi kulun uhdesindedir. Yeryüzü hayatı boyunca insan rızkını talep edecektir (Mülk 67/15).
m) Malum Rızık: İnsanlara belirlenmiş rızık vardır. Kuran bunu malum rızık olarak tanıtır (Saffat 37/41).
Allahın Razzak İsmi: Allahın isimleri içinde birisi de Razzak oluşudur.
Sonuç :Kul, rızık elde etme konusunda yükümlü olduğu hususları yerine getirecek, nasibini elde etme yolunda çaba verecektir. Bu hususta sadece kendi ihtiyaçları değil bakmakla yükümlü olduğu kimselerin ihtiyaçları için de çaba sarf edecektir.
Allahı tanıyan kul Onun rızık veren olduğunu bilecek bu konuda imtihan edildiğinin farkında olacak, nimetin şükrünü yerine getirecektir.
Ptsi Tem. 28, 2008 4:47 pm